ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Παρά τις θετικές επιπτώσεις από την υλοποίησης των παρεμβάσεων στα πλαίσια του Β' ΚΠΣ, οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες παραμένουν ισχυρές, χρήζουν προσοχής και αφορούν στο επίπεδο ανάπτυξης των νομών σε όρους διαθέσιμων οικονομικών πόρων, παραγωγικών και τεχνικών υποδομών, δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Η αύξηση των ποσοστών ανεργίας, κυρίως σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, επιβάλλει την επιλογή δράσεων για δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης.
Το σημαντικότερο αναπτυξιακό «ζήτημα» που προκύπτει για την Κεντρική Μακεδονία είναι η διαμόρφωσή της σε μία ανταγωνιστική οικονομική και κοινωνική δομή στα πλαίσια:
της πλήρους ένταξης της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση
της παγκοσμιοποίησης και των εξελίξεων στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον
της σταδιακής αλλά σταθερής ενσωμάτωσης στον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο της βαλκανικής «ενδοχώρας»
του εντεινόμενου δια-περιφερειακού και επιχειρηματικού ανταγωνισμού
του καταλυτικού ρόλου της ανάπτυξης, επιχειρηματικής υιοθέτησης και ενσωμάτωσης της καινοτομίας.
Η στρατηγική ανάπτυξης της Περιφέρειας διαμορφώνεται κατ’ αρχήν με την επιλογή ενός κέντρου ανάπτυξης των δραστηριοτήτων στο χώρο (Θεσσαλονίκη), ενώ σε αντιστάθμισμα υπογραμμίζεται η προτεραιότητα της ισόρροπης ανάπτυξης στο σύνολο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Τέλος, υιοθετείται ένα ειδικό κέντρο βάρους της αναπτυξιακής προσπάθειας που αφορά την ποιότητα του περιβάλλοντος, ως κριτήριο επίτευξης κοινωνικοοικονομικής συνοχής.
Στη συνέχεια, οι άξονες προτεραιότητας εξειδικεύουν την στρατηγική ανάπτυξης σε όρους ενίσχυσης της ανταγωνιστικής θέσης της Περιφέρειας και παράλληλα μείωσης των ενδο-περιφερειακών ανισοτήτων ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα εξασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της Περιφέρειας: αειφόρος ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, ο γενικός στρατηγικός στόχος εκφράζεται με:
(α) την αξιοποίηση της καίριας θέσης της Θεσσαλονίκης -στη βαλκανική, την ευρωπαϊκή ένωση, την παρευξείνια ζώνη και το θαλάσσιο ορίζοντα- και της συγκυρίας που διαμορφώνουν οι νέες τεχνολογικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στην περιοχή,
(β) την ενίσχυση των υφιστάμενων υποδομών και τη δημιουργία εκείνων των κοινωνικών συνθηκών που υπόσχονται ισόρροπη ανάπτυξη στο πλαίσιο μίας περιφέρειας ίσων ευκαιριών και αναβαθμισμένου περιβάλλοντος χώρου με μακρόχρονες προοπτικές βελτίωσης και εξέλιξης, και
(γ) την εφαρμογή διορθωτικών κινήσεων για το περιβάλλον.
Ο γενικός στόχος αναλύεται σε έξι (6) Αξονες Προτεραιότητας. Ο πρώτος εστιάζεται στην κεντρική αναπτυξιακή περιοχή της Περιφέρειας, τη Θεσσαλονίκη, και τις δομές για την ανάδειξή της σε διεθνές κέντρο προώθησης της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Τρεις Αξονες στοχεύουν στην ενδυνάμωση των επαρχιακών περιοχών της Κ. Μακεδονίας, ενώ οι υπόλοιποι έχουν οριζόντια δράση.
Ειδικότερα, οι άξονες προτεραιότητας αναλύονται (και ποσοτικοποιούνται ως προς τους στόχους τους) παρακάτω.
Στο πλαίσιο των Αξόνων, ιδιαίτερη έμφαση δίδεται σε τρεις τύπους δράσεων που αποσκοπούν στην ανάπτυξη του πνεύματος καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας, στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη υποβαθμισμένων αστικών περιοχών και στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ειδικών μειονεκτικών προβληματικών περιοχών της υπαίθρου, οι οποίοι δρουν παράλληλα και συμπληρωματικά με τις υπόλοιπες δράσεις.
Στον τύπο δράσεων «Ανάπτυξη της Καινοτομίας και της Επιχειρηματικότητας», η Περιφέρεια προτείνει ειδικά Μέτρα που αναδεικνύουν την καινοτομία και ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα, μέσα από τη συνεργασία και δικτύωση των πιο δυναμικών, εξωστρεφών και εκσυγχρονιστικών στοιχείων του επιχειρηματικού, ερευνητικού και εκπαιδευτικού κόσμου της Περιφέρειας, του Ιδιωτικού και του Δημόσιου τομέα. Επίκεντρο της συνεργασίας είναι οι επιχειρήσεις (με σημαντικό ρόλο για τις ΜΜΕ και περιλαμβανομένων των τομέων του τουρισμού, του εμπορίου και των λοιπών υπηρεσιών του τριτογενούς τομέα) και επιδίωξη είναι η ανάδειξη τομέων εξειδίκευσης και αριστείας που να προβάλλονται ως μέρος της εικόνας της Περιφέρειας στο ευρύτερο και διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα για τις παραπάνω δράσεις, πόροι συνολικού ύψους 111,5 εκ. Ευρώ δημόσιας δαπάνης, η οποία αναπροσαρμόζεται ανάλογα με την αντίστοιχη ζήτηση και την πορεία εξέλιξης των δράσεων, αντλούνται από τα Μέτρα 1.1 «Η Θεσσαλονίκη κέντρο μητροπολιτικών υπηρεσιών», 1.2 «Υποδομές έρευνας και ανάπτυξης», 1.3 «Υποδομές καινοτομίας και επιχειρηματικότητας», 1.4 «Συνδυασμένη ανάπτυξη καινοτομίας / επιχειρηματικότητας», 1.5 «Ενίσχυση επενδύσεων καινοτομίας του Αναπτυξιακού Νόμου στον τομέα της μεταποίησης», 3.4 «Παροχή υποδομής για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων», 3.7 «Παροχή κινήτρων για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των τουριστικών επιχειρήσεων» ενώ πρόσθετοι πόροι αντλούνται, κατά τις ανάγκες των προηγουμένων Μέτρων, ενμέρει και από τα Μέτρα 3.8 «Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις αστικής ανάπτυξης σε τοπικές ζώνες μικρής κλίμακας» και 5.2 «Ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων».
2) Στον τύπο δράσεων «Ολοκληρωμένη ανάπτυξη αστικών υποβαθμισμένων περιοχών», δίνεται έμφαση στις αστικές ζώνες μικρής κλίμακας όπου το αστικό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα υπο-βαθμισμένο και όπου υπάρχει αυξημένη συγκέντρωση μειονεκτουσών κοινωνικών ομάδων, στα πλαίσια ειδικών Επιχειρησιακών Σχεδίων που προτίνονται από τις τοπικές αρχές και εγκρίνονται από την Επιτροπή Παρακολούθησης του οικείου Προγράμματος. Συγκεκριμένα πόροι συνολικού ύψους 52,3 εκατ. Ευρώ δημόσιας δαπάνης για τις παραπάνω δράσεις αντλούνται από τα Μέτρα 3.8 «Ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη - ΕΤΠΑ» και 3.9 «Ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη - ΕΚΤ».
3) Στον τύπο δράσεων «Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις σε ορεινές / απομονωμένες περιοχές της υπαίθρου», προσδιορίζονται ειδικές ζώνες παρέμβασης εφαρμογής των Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης του Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) με ειδική διαδικασία και εστίαση στις ανάπτυξη και στήριξη τοπικών πρωτοβουλιών. Οι ζώνες ορίζονται ως προβληματικές στη βάση των υφιστάμενων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων και των αναμενόμενων αρνητικών επιπτώσεων από την μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, και εξειδικεύονται βάσει κριτηρίων που θέτει η Επιτροπή Παρακολούθησης. Συγκεκριμένα, πόροι συνολικού ύψους 59,8 εκ. Ευρώ δημόσιας δαπάνης για τις παραπάνω δράσεις αντλούνται από το σύνολο των Μέτρων του Αξονα Προτεραιότητας 6 «Ανάπτυξη του Ορεινού Χώρου, των εσωτερικών Ζωνών και των Μειονεκτικών / Προβληματικών Περιοχών».
Οι τρεις παραπάνω τύποι δράσεων καλύπτουν κατά συνέπεια περί το 18,2% της δημόσιας δαπάνης και 27,0% του συνολικού κόστους του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας, εκφράζοντας έτσι την ισχυρή δέσμευση της Περιφέρειας σε καινοτόμες, τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως διαδικασία υλοποίησης, δράσεις, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στην πρόκληση του διαπεριφερειακού ανταγωνισμού αμέσως με το πέρας της προγραμματικής περιόδου.
Τέλος, ακριβώς για να διασφαλιστούν η αειφορία και η ανταγωνιστικότητα, προωθείται έντονα στο ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2000-2006, η κινητοποίηση πρόσθετων ιδιωτικών πόρων, της τάξεως του 19,7% του συνολικού προϋπολογισμού. Μάλιστα, η ιδιωτική συμμετοχή σε εκείνες τις δράσεις που δεν είναι εξ ορισμού δημόσιας αρμοδιότητας (κι επομένα δεν αποκλείουν την ιδιωτική συγχρηματοδότηση) πλησιάζει το 60%.
για την περίοδο 2000-2006 είναι η εναρμόνιση της Περιφέρειας, όπως και της χώρας, με την Κοινοτική νομοθεσία (οδηγίες 271/91 για τα απόβλητα, 889/91 για τα επικίνδυνα απορρίμματα, 31/99 για τους ΧΥΤΑ, 442/75 όπως έχει τροποποιηθεί με την 156/97 για τα στερεά απόβλητα και την Οδηγία πλαίσιο 60/2000 για τα νερά) και τις διεθνείς υποχρεώσεις όσον αφορά την αειφόρο ανάπτυξη.
Οι επενδύσεις στον τομέα των υποδομών θα στηρίζονται σε μια ολοκληρωμένη εθνική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα έχει σαν πρακτική εφαρμογή την αρχή 'ο ρυπαίνων πληρώνει ». Η αρχή αυτή εφαρμόζεται κατ’εξοχήν στις περιβαλλοντικές και βιομηχανικές υποδομές καθώς και υποδομές μεταφορών και ενέργειας. Η συνδρομή των διαρθρωτικών ταμείων στις εν λόγω υποδομές θα πρέπει ως εκ τούτου να αντανακλά την εφαρμογή της ως άνω αρχής.
Στην στρατηγική διαχείρισης στερεών αποβλήτων πρέπει να συμπεριληφθεί προληπτική δράση για την μείωση του όγκου των αποβλήτων και για την ενθάρρυνση της ανάκτησης και της ανακύκλωσης.
Ως προς την εφαρμογή των οδηγιών 79/409/ΕΟΚ (πτηνά) και 92/43/ΕΟΚ ειδικότερα δε, σε ότι αφορά τα έργα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν σημαντικά περιοχές που ενδέχεται να ενταχθούν στο δίκτυο Νatura 2000 δεδομένου ότι ο σχετικός κατάλογος των περιοχών αυτών έχει ήδη κοινοποιηθεί στην Επιτροπή, οι εθνικές αρχές δεσμεύονται να μη επιτρέψουν την υποβάθμιση της κατάστασης των εν λόγω περιοχών στο πλαίσιο της υλοποίησης των παρεμβάσεων των διαρθρωτικών Ταμείων. Επίσης οι διαχειριστικές αρχές υποβάλλουν στην Επιτροπή πληροφορίες για τα μέτρα που έχουν λάβει ώστε να αποφευχθεί η υποβάθμιση των περιοχών πού χρήζουν προστασίας κατά την ένταξη και εκτέλεση των σχετικών έργων
Η υλοποίηση των δράσεων και επεμβάσεων για την ανάδειξη περιοχών Natura 2000 θα γίνει σε συντονισμό ανάμεσα στα διάφορα μέτρα και τα ταμεία ΕΤΠΑ και ΕΓΤΠΕ καθώς και σε συντονισμό με τις αντίστοιχες δράσεις στα προγράμματα ΕΠΠΕΡ και LIFE.
Οι μελέτες χωροταξίας (ΓΠΣ ή ΣΧΟΟΑΠ) θα ολοκληρώνονται με την κύρωση τους. Οι πολεοδομικές μελέτες θα ολοκληρώνονται από πράξεις εφαρμογής μέσα σε μια τριετία από την περαίωση της μελέτης και το αργότερο στο οικονομικό κλείσιμο του Προγράμματος. Η μη εφαρμογή των παραπάνω καθιστά τις εν λόγω μελέτες μη επιλέξιμες.
Οι συνολικοί πόροι που θα διατεθούν για την προστασία του περιβάλλοντος ανέρχονται σε 86,8 εκ. Ευρώ (περίπου 7,1% του συνολικής δημόσιας δαπάνης του Προγράμματος) και αντλούνται από διάφορα Μέτρα του Προγράμματος, ήτοι:
κατ΄ αποκλειστικότητα από τα Μέτρα 2.1 «Ολοκλήρωση των υποδομών διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων, ύδρευσης και αποχέτευσης» (52,5,0 ΜΕuro, από τα οποία κατά προτεραιότητα θα διατεθούν πόροι για ΧΑΔΑ της τάξης των 10 ΜΕuro, ανάλογα με την ωριμότητα), και 2.2 «Διαχείριση φυσικού περιβάλλοντος» (11,2 ΜΕuro),
μερικώς από τα Μέτρα 2.3 «Προστασία και ανάδειξη του όρους Άθως» (4,0 ΜΕuro), 3.8 «Ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη - ΕΤΠΑ» (13,7 ΜΕuro), και 6.9 «Δράσεις ανάπτυξης του ορεινού χώρου με έμφαση στη συγκρότηση ορεινών κέντρων ανάπτυξης» (5,4 ΜΕuro).
Υπερκαλύπτεται η αναληφθείσα δέσμευση για παρεμβάσεις που αφορούν νερό, υγρά και στερεά απόβλητα και διαχείριση απορριμμάτων ύψους 56 εκ. Ευρώ( ήτοι 75% των 75 εκ Ευρώ που διατιθέντο με βάση τον αρχικό σχεδιασμό για την προστασία του περιβάλλοντος). Ένας μηχανισμός τεχνικής υποστήριξης προβλέπεται για τα στερεά απόβλητα και τα λύματα.
Το θέμα της λειτουργίας των περιβαλλοντικών υποδομών θα αντιμετωπιστεί ως αναπόσπαστο τμήμα του προγραμματισμού τους.
Τέλος, οι συνολικοί πόροι Δημόσιας Δαπάνης που θα διατεθούν για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου ανέρχονται σε 225,4 εκ. Ευρώ (περίπου 18,4% της Δημόσιας Δαπάνης του Προγράμματος), εκ των οποίων 59,8 εκ. Ευρώ Δημόσιας Δαπάνης, κατ’ ελάχιστον, θα αφορούν ορεινές και μειονεκτικές περιοχές.
1. ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Οι μητροπολιτικές λειτουργίες προς ανάπτυξη αφορούν τη μεταποίηση, το εμπόριο, τις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες, την προσέλκυση επιχειρήσεων, την παροχή σύγχρονων υπηρεσιών διοίκησης, την επέκταση των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων, την εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού, την ποιότητα ζωής στο πολεοδομικό συγκρότημα, και κυρίως στις υποβαθμισμένες περιοχές γύρω από τη βιομηχανική ζώνη, τη δικτύωση με τις γειτονικές πόλεις της Περιφέρειας. Πρόκειται για μια συντονισμένη προσπάθεια αξιοποίησης των στρατηγικών πλεονεκτημάτων της Θεσσαλονίκης για την ανάδειξή της σε διεθνές κέντρο: καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, διαμετακομιστικό, εμπορικό, επιστημονικό-τεχνολογικό.
Ως κεντρικός στόχος τίθεται η ανάπτυξη της κουλτούρας της καινοτομίας στην Περιφέρεια και η συνεργασία - δικτύωση των πιο δυναμικών, εξωστρεφών και εκσυγχρονιστικών στοιχείων του επιχειρηματικού, ερευνητικού και εκπαιδευτικού κόσμου της μητρόπολης, για να αναδειχθούν οι τομείς εξειδίκευσης και αριστείας που αποτελούν της εικόνας της Περιφέρειας στο ευρύτερο και διεθνές οικονομικό περιβάλλον.
Η σκοπιμότητα της προσπάθειας αυτής πηγάζει από τις αναμφισβήτητες αναπτυξιακές δυνατότητες της Θεσσαλονίκης και την ιδιαίτερη γεωπολιτική θέση που κατέχει στο νοτιο-ανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο σύνορο με τη βαλκανική και την παρευξείνεια ζώνη. Η ανάδειξη της Θεσσαλονίκης σε διεθνές μητροπολιτικό κέντρο αναμένεται να οδηγήσει στον περιορισμό των αδυναμιών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και να δώσει νέα ώθηση στην Περιφέρεια, μέσω της ανάπτυξης σύγχρονων λειτουργιών και της ενεργοποίησης όλων των παραγωγικών τομέων του πολεοδομικού συγκροτήματος.
Ειδικοί στόχοι στον άξονα προτεραιότητας είναι οι ακόλουθοι:
Η Θεσσαλονίκη κέντρο παραγωγικών υπηρεσιών: δημιουργία Πάρκων παραγωγικών υπηρεσιών (π.χ ΒΕΠΕ, θερμοκοιτίδες κ.λπ.) στη Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης, με παρεμβάσεις αναβάθμισης της επιχειρηματικής συγκέντρωσης.
Ενίσχυση της υποδομής για την ανάπτυξη της βασικής έρευνας και της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, στα δημόσια εκπαιδευτικά και τεχνολογικά ιδρύματα της Περιφέρειας, με βελτίωση, λειτουργική συγκέντρωση και επέκταση του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων τους.
Δημιουργία υποδομής για την ανάπτυξη της υψηλής τεχνολογίας, των καινοτόμων δράσεων και της αξιοποίησης τους από τις επιχειρήσεις: βελτίωση της οργάνωσης και της υποδομής των φορέων παροχής αντίστοιχων υπηρεσιών στις ΜΜΕ της Κ. Μακεδονίας, και ανάπτυξη των μηχανισμών μεταφοράς και διάχυσης καινοτομίας στην περιφέρεια, με συνδυασμό δημόσιας και ιδιωτικής προσπάθειας.
Προώθηση επενδυτικών σχεδίων με στόχο την εντατικοποίηση της έρευνας και των παρεμφερών δραστηριοτήτων στο εσωτερικό των επιχειρήσεων μέσω μεσοπρόθεσμων ή μακροπρόθεσμων συνεργασιών με ερευνητικούς φορείς με κύριο κριτήριο την ενίσχυση του τεχνολογικού και καινοτομικού συστήματος της Περιφέρειας.
Προώθηση νέων επενδύσεων παραγωγής καινοτομικών προϊόντων και εισαγωγής καινοτομιών στην παραγωγική διαδικασία και αύξηση της απασχόλησης, εφόσον αποδεικνύεται ότι οι επενδύσεις αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση.
Διαμόρφωση της Θεσσαλονίκης σε διεθνή μεταφορικό κόμβο και θαλάσσια «πύλη» των Βαλκανίων: συμπλήρωση των συνδέσεων των γειτονικών αστικών κέντρων με ΠΑΘΕ/Εγνατία, παρεμβάσεις εκσυγχρονισμού του σιδηροδρομικού δικτύου, βελτίωση των υποδομών του λιμένα Θεσσαλονίκης.
Με βάση τη μέχρι σήμερα εξείδικευση και υλοποίηση των δράσεων στα πλαίσια του Προγράμματος, αλλά και τον προγραμματισμό ένταξης δράσεων, καθώς και των αποτελεσμάτων της ενδιάμεσης έκθεσης αξιολόγησης στο τέλος του 2003, εκτιμάται ότι είναι δυνατόν να επιτευχθούν τα ακόλουθα αποτελέσματα και επιπτώσεις που οριστικοποιούνται στο συμπλήρωμα προγραμματισμού.